Hợp đồng dân sự vô hiệu do phạm pháp luật – cách xử lý theo quy định mới

Trong các giao dịch dân sự, kinh tế hằng ngày, hợp đồng là cơ sở pháp lý để xác lập quyền và nghĩa vụ giữa các bên. Tuy nhiên, rủi ro lớn nhất là việc ký kết phải một hợp đồng dân sự vô hiệu do phạm pháp luật dẫn đến hậu quả kéo theo những hệ lụy phức tạp về hoàn trả tài sản và bồi thường thiệt hại. Bài viết này sẽ hướng dẫn xử lý hợp đồng vô hiệu một cách triệt để theo các quy định mới nhất của Bộ luật Dân sự.

Hợp đồng là cơ sở pháp lý để xác lập quyền và nghĩa vụ giữa các bên tham gia ký kết

Nhận diện hợp đồng dân sự vô hiệu do phạm pháp luật

Cơ sơ pháp lý của sự vô hiệu tuyệt đối trong hợp đồng

Trường hợp hợp đồng dân sự vô hiệu nghiêm trọng nhất chính là vô hiệu do phạm pháp luật, được quy định tại Điều 123 BLDS 2015 – “Giao dịch dân sự có mục đích và nội dung vi phạm điều cấm của luật, trái đạo đức xã hội thì vô hiệu.” Trong đó:

• Điều cấm của luật: Là những quy định của luật không cho phép chủ thể thực hiện. Ví dụ: cấm kinh doanh ma túy, cấm chuyển nhượng đất nông nghiệp khi chưa có sổ đỏ, cấm lách thuế qua hợp đồng.
• Trái đạo đức xã hội: Là hành vi vi phạm chuẩn mực ứng xử chung, được cộng đồng thừa nhận (ví dụ: hợp đồng bán thân, thuê người gây thương tích).

Khi một giao dịch bị tuyên là hợp đồng dân sự vô hiệu do phạm pháp luật, nó sẽ không làm phát sinh, thay đổi hay chấm dứt quyền và nghĩa vụ của các bên kể từ thời điểm xác lập. Đây là sự khác biệt cơ bản với các hợp đồng bị hủy bỏ.

Các dạng vi phạm pháp luật phổ biến

Trong thực tiễn xử lý hợp đồng vô hiệu, các trường hợp sau thường bị tuyên hợp đồng dân sự vô hiệu vì vi phạm điều cấm của luật:

• Vi phạm Luật Đất đai: Hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất không đúng hình thức quy định hoặc chuyển nhượng trái thẩm quyền, trái mục đích sử dụng đất.
• Vi phạm Luật Thuế: Hợp đồng ghi giá trị thấp hơn giá trị thực tế nhằm mục đích trốn thuế. 
• Vi phạm Luật Đầu tư: Giao dịch liên quan đến ngành, nghề cấm đầu tư kinh doanh.
• Vi phạm Luật Kinh doanh Bất động sản: Hợp đồng mua bán nhà ở hình thành trong tương lai khi chưa đủ điều kiện pháp lý.

Sự khác biệt của vô hiệu tuyệt đối

Điểm đặc trưng và nguy hiểm nhất của hợp đồng dân sự vô hiệu do phạm pháp luật là thời hiệu yêu cầu Tòa án tuyên bố vô hiệu không bị hạn chế. Điều 132 bộ luật dân sự 2015 quy định rõ: Thời hiệu yêu cầu Tòa án tuyên bố giao dịch dân sự vô hiệu do vi phạm điều cấm của luật, trái đạo đức xã hội không bị hạn chế.

Điều này có nghĩa là, dù hợp đồng đã được thực hiện xong từ 5 năm hay 10 năm trước, nếu phát hiện vi phạm điều cấm của luật, bất kỳ bên nào hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền đều có thể yêu cầu Tòa án tuyên bố vô hiệu. 

Xử lý hợp đồng vô hiệu: nguyên tắc hoàn trả và bồi thường

Nếu không đáp ứng các điều kiện tại Điều 117 BLDS 2015, giao dịch đó sẽ bị coi là vô hiệu.

Nguyên tắc hoàn trả ban đầu

Nguyên tắc cơ bản là: “Các bên hoàn trả cho nhau những gì đã nhận.”

• Hoàn trả bằng hiện vật: Nếu tài sản chưa bị tiêu hủy, các bên phải hoàn trả lại tài sản đã nhận.
• Hoàn trả bằng tiền: Nếu không thể hoàn trả bằng hiện vật thì phải hoàn trả bằng tiền, được tính theo giá thị trường tại thời điểm tòa án giải quyết.

Việc xác định giá trị hoàn trả thường phức tạp và là nguồn gốc của các tranh chấp. Hướng dẫn của luật sư tư vấn dân sự chuyên nghiệp sẽ giúp các bên thu thập chứng cứ về giá trị tài sản một cách khách quan, đảm bảo quyền lợi khi xử lý hợp đồng vô hiệu.

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại

Bên có lỗi làm cho hợp đồng dân sự vô hiệu phải bồi thường thiệt hại cho bên không có lỗi. Lỗi được xác định thông qua việc vi phạm điều cấm của luật. Trong trường hợp vô hiệu do phạm pháp luật, Tòa án sẽ xem xét bên nào cố ý vi phạm hoặc biết rõ hành vi vi phạm mà vẫn thực hiện. Bồi thường bao gồm thiệt hại thực tế, trực tiếp mà bên không có lỗi phải gánh chịu.

Vấn đề quyền lợi của người thứ ba thiện chí

Quy định mới tại Bộ luật Dân sự 2015 có sự bảo vệ chặt chẽ hơn đối với người thứ ba đã tham gia giao dịch liên quan đến tài sản bị tuyên vô hiệu.

• Trừ trường hợp tài sản phải hoàn trả có được do phạm tội hoặc vi phạm điều cấm của luật, người thứ ba sẽ được bảo vệ quyền lợi của mình.
• Nếu hợp đồng dân sự vô hiệu do phạm tội, tài sản phải được trả lại cho chủ sở hữu, người thứ ba có quyền yêu cầu người có lỗi bồi thường thiệt hại.

Hướng dẫn xử lý hợp đồng vô hiệu khi đã phát sinh

Khi phát hiện hợp đồng dân sự vô hiệu cần thực hiện theo các bước sau

Bước 1: Xác định lỗi và phạm vi vô hiệu trong hợp đồng

Phân tích giao dịch vô hiệu toàn bộ hay chỉ vô hiệu một phần (Điều 132 BLDS 2015) để giảm thiểu thiệt hại.

Bước 2: Đàm phán hoàn trả, bồi thường

Đại diện hoặc hướng dẫn luật sư tư vấn vụ đàm phán với bên kia về việc tự nguyện xử lý hợp đồng vô hiệu (hoàn trả, bồi thường) ngoài Tòa án để tiết kiệm thời gian và chi phí.

Bước 3: Khởi kiện tuyên bố hợp đồng vô hiệu

Nếu không thể đàm phán, tiến hành khởi kiện ra Tòa án có thẩm quyền để yêu cầu tuyên bố hợp đồng dân sự vô hiệu và giải quyết hậu quả pháp lý hợp đồng vô hiệu.

Bước 4: Tính toán thiệt hại bồi thường

Thu thập chứng cứ và tính toán chính xác mức thiệt hại yêu cầu bồi thường, hoặc chuẩn bị phương án phòng vệ đối với yêu cầu bồi thường từ đối tác.

XEM THÊM: Tranh chấp lao động: hướng dẫn xử lý hợp đồng dân sự vô hiệu do phạm pháp luật

Các lưu ý quan trọng trong quá trình xử lý hợp đồng vô hiệu

Để giảm thiểu hậu quả hợp đồng vô hiệu cần chú ý đến các điểm mấu chốt

Vô hiệu một phần và bảo toàn hợp đồng

Không phải tất cả các hợp đồng có yếu tố vi phạm điều cấm của luật đều bị tuyên vô hiệu toàn bộ. Nếu chỉ có một phần hoặc một điều khoản của hợp đồng bị hợp đồng dân sự vô hiệu do phạm pháp luật mà không làm ảnh hưởng đến mục đích chung của hợp đồng, thì chỉ điều khoản đó vô hiệu, các điều khoản còn lại vẫn có hiệu lực.

Sự khác biệt giữa “vi phạm điều cấm” và “không tuân thủ hình thức”

Các hợp đồng dân sự vô hiệu do không tuân thủ quy định về hình thức có thời hiệu 02 năm để yêu cầu Tòa án tuyên bố vô hiệu. Tuy nhiên, nếu việc không tuân thủ hình thức cũng đồng thời là vi phạm điều cấm của luật thì sẽ thuộc trường hợp vô hiệu tuyệt đối và không giới hạn thời hiệu.

Tác động hình sự: vô hiệu do phạm tội

Nếu việc xác lập hợp đồng dân sự vô hiệu do phạm pháp luật có liên quan đến các hành vi phạm tội (Lừa đảo chiếm đoạt tài sản, Lạm dụng tín nhiệm, Trốn thuế…), giao dịch dân sự đó sẽ bị Tòa án hình sự giải quyết cùng với vụ án hình sự.

Các câu hỏi thường gặp về xử lý hợp đồng vô hiệu do phạm pháp luật

Hợp đồng dân sự vô hiệu do phạm pháp luật là một rào cản pháp lý lớn

Thời hiệu yêu cầu tuyên bố hợp đồng dân sự vô hiệu do phạm pháp luật là bao lâu?

Đối với hợp đồng dân sự vô hiệu do vi phạm điều cấm của luật hoặc trái đạo đức xã hội, thời hiệu yêu cầu Tòa án tuyên bố vô hiệu không bị hạn chế. Điều này cực kỳ quan trọng, bởi ngay cả khi hợp đồng đã thực hiện xong từ rất lâu, nó vẫn có thể bị tuyên vô hiệu.

Nếu hai bên đều có lỗi làm Hợp đồng Dân sự vô hiệu thì xử lý bồi thường thế nào?

Nếu cả hai bên đều có lỗi làm cho hợp đồng dân sự vô hiệu do phạm pháp luật, thì không bên nào có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại từ bên kia, trừ trường hợp luật có quy định khác. Hướng dẫn luật sư tư vấn sẽ giúp Tòa án xác định mức độ lỗi của từng bên để quyết định về trách nhiệm bồi thường.

Sau khi Hợp đồng Dân sự vô hiệu bị tuyên bố, có thể ký lại hợp đồng không?

Nếu hợp đồng dân sự bị tuyên bố vô hiệu do phạm pháp luật, các bên có thể ký lại hợp đồng mới, nhưng phải đảm bảo loại bỏ triệt để yếu tố vi phạm pháp luật hoặc trái đạo đức xã hội. Tuy nhiên, việc ký lại không làm mất đi hậu quả pháp lý hợp đồng vô hiệu của giao dịch cũ nghĩa là vẫn phải hoàn trả và bồi thường thiệt hại từ giao dịch vô hiệu trước đó.

Có phải tất cả hợp đồng dân sự vô hiệu đều phải giải quyết tại Tòa án?

Nếu hai bên tự nguyện thỏa thuận về việc xử lý hợp đồng vô hiệu và giải quyết hậu quả pháp lý hợp đồng vô hiệu không cần đưa ra Tòa án. Tuy nhiên, nếu một trong các bên không hợp tác hoặc không đồng ý, việc khởi kiện ra Tòa án là cần thiết để có phán quyết mang tính cưỡng chế.

Thông tin liên hệ Hãng Luật Quốc Tế Tự Do

Hãng Luật Quốc Tế Tự Do với kinh nghiệm dày dặn của Luật sư Đặng Văn Dũng, cam kết cung cấp dịch vụ pháp lý chuyên nghiệp

Hợp đồng dân sự vô hiệu do phạm pháp luật là một rào cản pháp lý lớn, đe dọa sự ổn định của các giao dịch dân sự, kinh tế. Để đảm bảo an toàn pháp lý, việc tìm kiếm hướng dẫn luật sư tư vấn chuyên sâu về pháp luật ngay từ khâu thiết lập hợp đồng là chiến lược thông minh giúp phòng tránh, kiểm soát và xử lý hợp đồng vô hiệu theo đúng quy định của Bộ luật dân sự 2015.

Công ty Luật TNHH Hãng Luật Quốc Tế Tự Do với kinh nghiệm dày dặn của Luật sư Đặng Văn Dũng, cam kết cung cấp dịch vụ pháp lý chuyên nghiệp, toàn diện, từ việc rà soát hợp đồng đến giải quyết hậu quả pháp lý hợp đồng vô hiệu tại Tòa án, bảo vệ tối đa quyền lợi của quý khách hàng.

Công ty: Hãng Luật Quốc Tế Tự Do 

Hotline: 0901 109 768. 

Email: lsdangvandung@gmail.com.