Thủ tục khởi tố vụ án hình sự – quy trình và quyền của bị can cần biết

Khởi tố vụ án hình sự là giai đoạn đầu trọng vụ án pháp lý hình sự mang tính chất quyết định cho quá trình tố tụng phức tạp. Đây là thời điểm cơ quan có thẩm quyền chính thức xác định có dấu hiệu tội phạm và ra quyết định tiến hành các hoạt động điều tra. Đối với bất kỳ cá nhân, tổ chức nào, việc nắm rõ thủ tục khởi tố vụ án hình sự là chìa khóa để bị can bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

Nắm rõ thủ tục khởi tố vụ án hình sự là chìa khóa để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình

Khởi tố vụ án hình sự là gì? Cơ sở pháp lý và thẩm quyền trong vụ án pháp lý

Định nghĩa và bản chất pháp lý của vụ án hình sự

Theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015, khởi tố vụ án hình sự là việc cơ quan có thẩm quyền ra quyết định bằng văn bản về việc có hay không có căn cứ để tiến hành điều tra hình sự đối với một vụ việc có dấu hiệu tội phạm.

Quá trình này đánh dấu sự chuyển đổi trạng thái từ việc tiếp nhận và giải quyết tin báo, tố giác tội phạm sang giai đoạn điều tra chính thức. Không có quyết định khởi tố, quá trình điều tra không thể diễn ra hợp pháp.

Cơ sở khởi tố và các nguồn thông tin

Quyết định khởi tố chỉ được ban hành khi có đầy đủ căn cứ xác định có dấu hiệu của một tội phạm. Các nguồn thông tin làm căn cứ để bắt đầu thủ tục khởi tố vụ án hình sự bao gồm:

• Thông tin về hành vi phạm tội do bất kỳ cá nhân nào cung cấp.
• Thông báo từ các cơ quan nhà nước, đơn vị, doanh nghiệp.
• Người phạm tội tự nguyện khai báo.
• Văn bản đề nghị của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
• Các bài báo, tin tức công khai.
• Cơ quan có thẩm quyền trực tiếp phát hiện dấu hiệu tội phạm khi thực hiện nhiệm vụ.

Cơ quan có thẩm quyền ra quyết định khởi tố

Không phải cơ quan nào cũng có quyền thực hiện thủ tục khởi tố vụ án hình sự. Thẩm quyền này được quy định chặt chẽ tại Điều 153 BLTTHS 2015, bao gồm:

• Cơ quan Điều tra: Các cấp Công an, Quân đội, Cục Điều tra Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao.
• Viện Kiểm sát: Các cấp Viện Kiểm sát nhân dân, Viện Kiểm sát Quân sự.
• Các cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra: Hải quan, Kiểm lâm, Bộ đội Biên phòng, Cảnh sát biển, v.v., đối với các tội phạm ít nghiêm trọng và nghiêm trọng trong lĩnh vực thuộc thẩm quyền.

Quy trình chi tiết thủ tục khởi tố vụ án hình sự 

Quy trình thủ tục khởi tố vụ án hình sự được thực hiện theo các bước sau

Tiếp nhận và giải quyết nguồn tin về tội phạm 

Khi nhận được tố giác, tin báo tội phạm, cơ quan có thẩm quyền phải lập tức tiếp nhận. Việc giải quyết nguồn tin phải được tiến hành nhanh chóng, khách quan trong thời hạn luật định.

• Không quá 20 ngày kể từ ngày nhận được tố giác, tin báo.
• Có thể kéo dài không quá 02 tháng đối với vụ việc phức tạp hoặc cần xác minh tại nhiều địa điểm, và phải có quyết định gia hạn của Viện Kiểm sát cùng cấp.
• Thu thập chứng cứ, kiểm tra, xác minh, trưng cầu giám định, đối chất, khám nghiệm hiện trường.

Ra quyết định khởi tố vụ án hình sự 

Nếu kết quả giải quyết nguồn tin cho thấy có dấu hiệu tội phạm, Cơ quan Điều tra hoặc Viện Kiểm sát sẽ ra Quyết định Khởi tố vụ án hình sự.

• Nội dung quyết định: Phải ghi rõ thời gian, địa điểm, căn cứ pháp lý, tội danh đã được xác định sơ bộ, và các điều luật được áp dụng.
• Trách nhiệm thông báo: Quyết định này phải được gửi ngay cho Viện Kiểm sát cùng cấp để kiểm sát việc khởi tố.

Gửi quyết định khởi tố và phân loại

Sau khi quyết định được ban hành, cơ quan đã ra quyết định phải gửi:

• Cho Viện Kiểm sát cùng cấp để kiểm sát.
• Cho cơ quan, tổ chức, cá nhân đã tố giác hoặc báo tin.
• Cho bị hại, bị đơn dân sự.

Quyết định không khởi tố vụ án hình sự 

Trường hợp qua xác minh không có căn cứ hoặc có một trong các căn cứ không khởi tố, cơ quan có thẩm quyền sẽ ra quyết định không khởi tố vụ án hình sự. Quyết định này phải được gửi cho cá nhân, cơ quan đã tố giác hoặc báo tin. Họ có quyền khiếu nại quyết định này trong vòng 07 ngày kể từ ngày nhận được quyết định.

Khởi tố bị can 

Đây là giai đoạn tiếp theo, không phải là một phần của thủ tục khởi tố vụ án hình sự nhưng là một bước không thể thiếu sau khi đã có quyết định khởi tố vụ án. Khi Cơ quan điều tra xác định được người thực hiện hành vi phạm tội, họ sẽ ra Quyết định Khởi tố Bị Can.

Quyền và nghĩa vụ của bị can trong giai đoạn tố tụng

Khi một người bị khởi tố với danh nghĩa Bị can, họ không phải là người đã bị kết án mà là người có quyền được bào chữa và bảo vệ.

Các quyền lợi của bị can theo quy định pháp luật

• Quyền được biết: Được biết mình bị khởi tố về tội danh gì. Quyết định khởi tố bị can phải được giao ngay cho họ.
• Quyền được giải thích: Được giải thích về quyền và nghĩa vụ của mình.
• Quyền bào chữa: Bị can có quyền tự bào chữa, nhờ Luật sư bào chữa hoặc nhờ người khác bào chữa.

Các nghĩa vụ cơ bản của bị can

• Có mặt theo giấy triệu tập của cơ quan tiến hành tố tụng.
• Chấp hành các biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế.
• Tuân thủ các quy định của pháp luật về tố tụng hình sự.

Khiếu nại và kiểm sát trong thủ tục khởi tố

Vai trò kiểm sát của viện kiểm sát

Viện Kiểm sát là cơ quan có chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp, trong đó có kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong quá trình khởi tố, điều tra.

• Viện Kiểm sát có quyền hủy bỏ các quyết định khởi tố, quyết định không khởi tố trái pháp luật của Cơ quan điều tra.
• Viện Kiểm sát có quyền tự ra quyết định khởi tố vụ án nếu Cơ quan điều tra không khởi tố khi có đủ căn cứ.

Quyền khiếu nại quyết định không khởi tố

• Nếu người tố giác, bị hại không đồng ý với quyết định không khởi tố vụ án hình sự, họ có quyền khiếu nại lên cấp trên của Cơ quan đã ra quyết định hoặc Viện Kiểm sát cùng cấp.
• Việc giải quyết khiếu nại phải được tiến hành nhanh chóng, trong thời hạn luật định.

XEM THÊM: Hướng dẫn luật sư tư vấn vụ án hình sự – hỗ trợ bị can trong giai đoạn điều tra

Câu hỏi thường gặp về thủ tục khởi tố vụ án hình sự

Giải đáp về các vấn đề liên quan đến thủ tục khởi tố vụ án hình sự

Thời hạn điều tra tối đa sau khi khởi tố vụ án hình sự là bao lâu?

• Tội phạm ít nghiêm trọng: Không quá 02 tháng.
• Tội phạm nghiêm trọng: Không quá 03 tháng.
• Tội phạm rất nghiêm trọng: Không quá 04 tháng.
• Tội phạm đặc biệt nghiêm trọng: Không quá 04 tháng.

Có thể rút đơn tố giác tội phạm sau khi cơ quan điều tra đã ra quyết định khởi tố vụ án hình sự không?

Sau khi đã có quyết định khởi tố vụ án hình sự, việc rút đơn tố giác thường không làm đình chỉ quá trình tố tụng, trừ trường hợp đặc biệt là các vụ án chỉ khởi tố theo yêu cầu của bị hại. Nếu vụ án đã được khởi tố thuộc nhóm tội phạm công, Cơ quan điều tra và Viện Kiểm sát vẫn có trách nhiệm tiếp tục điều tra, truy tố để đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật.

Khởi tố bị can xong có bị bắt tạm giam ngay lập tức không?

Quyết định khởi tố bị can là thủ tục xác định danh phận pháp lý. Việc bắt tạm giam là một quyết định độc lập, chỉ được áp dụng khi có đủ căn cứ cho thấy Bị can có nguy cơ trốn, tiếp tục phạm tội, cản trở điều tra, hoặc đối với các tội phạm nghiêm trọng trở lên.

Pháp luật cũng quy định nhiều biện pháp ngăn chặn khác nhẹ hơn như cấm đi khỏi nơi cư trú hoặc Bảo lĩnh. Luật sư có vai trò quan trọng trong việc đề nghị áp dụng các biện pháp ngăn chặn thay thế để Bị can được tại ngoại điều tra.

Việc đình chỉ điều tra khác gì với quyết định không khởi tố vụ án hình sự?

• Quyết định Không khởi tố vụ án hình sự: Được ban hành ở giai đoạn giải quyết tin báo/tố giác tội phạm.
• Quyết định Đình chỉ điều tra: Được ban hành sau khi thủ tục khởi tố vụ án hình sự đã diễn ra, trong quá trình điều tra, nhưng phát sinh các căn cứ đình chỉ 

Hãng Luật Quốc Tế Tự Do: Dịch vụ tư vấn pháp lý uy tín

Luật sư tham gia tố tụng để đảm bảo mọi quyền lợi hợp pháp của người bị tố giác

Việc tham gia vào một quá trình tố tụng hình sự, bắt đầu từ thủ tục khởi tố vụ án hình sự, là qua trình căng thẳng và phức tạp. Bất kỳ sự thiếu hiểu biết nào về quy trình và quyền lợi đều có thể dẫn đến những bất lợi pháp lý khó lường. Công ty Luật TNHH Hãng Luật Quốc Tế Tự Do cung cấp dịch vụ pháp lý chuyên nghiệp, kịp thời nhằm:

• Đánh giá các căn cứ khởi tố, hỗ trợ khách hàng trong việc chuẩn bị và làm việc với Cơ quan điều tra.
• Tham gia tố tụng để đảm bảo mọi quyền lợi hợp pháp của người bị tố giác, người liên quan hoặc Bị can được tôn trọng.
• Tìm kiếm các giải pháp pháp lý tối ưu, bao gồm đề xuất áp dụng các biện pháp ngăn chặn nhẹ hơn, hoặc các căn cứ để đình chỉ/kết thúc vụ án theo hướng có lợi.

Thông tin liên hệ Hãng Luật Quốc Tế Tự Do

Công ty luật quốc tế tự do chuyên tư vấn và bào chữa các vấn đề pháp lý

Công ty: Hãng Luật Quốc Tế Tự Do 

Hotline: 0901 109 768. 

Email: lsdangvandung@gmail.com.

Việc nắm vững thủ tục khởi tố vụ án hình sự là bước đầu tiên để làm chủ tình hình pháp lý. Khi đối diện với tố tụng hình sự, việc hợp tác với một đội ngũ luật sư kinh nghiệm là sự đầu tư tốt nhất để bảo vệ tương lai của bạn.

Công ty luật TNHH Hãng Luật Quốc Tế Tự Do Tổ chức hành nghề Luật sư trực thuộc Đoàn Luật sư tỉnh Đồng Nai người sáng lập & điều hành: Luật sư Đặng Văn Dũng chuyên tư vấn và bào chữa các vấn đề pháp lý phức tạp.